شالوده و کلید واژه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران منبعث از قانون اساسی این کشور را مواردی همچون حفظ کرامت و عزت انسان‌ها، تحقق سعادت و رفاه بشری در کل جامعه جهانی در سایه صلح، امنیت، آزادی و برابری انسان‌ها، حفظ استقلال در چارچوب نفی سلطه جویی و سلطه پذیری تشکیل می‌دهند.
جمهوری اسلامی ایران موارد مهمی همچون حفظ استقلال، آزادی و تمامیت ارضی را بر اساس سیاست مقابله با مداخلات بیگانه در حاکمیت ملی و امور داخلی و نیز عدم مداخله در امور داخلی دیگران، تلاش برای تامین صلح و امنیت منطقه و جهان دنبال می‌کند. همچنین حصول سعادت و رفاه بشریت را در گرو معنویات، خودکفایی، میراث بشریت دانستن علوم و تکنولوژی روز می‌داند.
کلیات محوری سیاست خارجی فوق نه تنها در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به دفعات مورد تاکید قرار گرفته است، بلکه در اعتقادات دینی و باورهای فرهنگی و عقلی جامعه ایرانی نیز امری مسلم و جزو هنجارهای اجتماعی و ارزشی می باشد. از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران بر اساس قانون اساسی و نیز اعتقادات دینی و فرهنگی خود، پایبندی به تعهدات بین المللی و قراردادهای دو جانبه و چند جانبه را جزو اصول خود می داند.
با توجه به این مقدمه، در اینجا نخست به تعدادی از اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که چارچوب سیاست خارجی این کشور را تعیین می‌کنند و به نحوی با چگونگی و ترسیم روابط خارجی کشور مرتبط است اشاره می‌شود و سپس خط مشی کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران منبعث از این اصول به عنوان نتیجه ذکر می شود.
اصل 2 بند ج: نفی هر گونه ستمگری و ستمکشی و سلطه گری و سلطه پذیری؛
اصل 3 بند 5: طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب؛
اصل 3 بند11: تقویت کامل بنیه دفاع ملی از طریق آموزش نظامی عمومی برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی و نظام اسلامی کشور؛
اصل 9: در جمهوری اسلامی ایران آزادی و استقلال و وحدت و تمامیت اراضی کشور از یکدیگر تفکیک ناپذیرند و حفظ آنها وظیفه دولت و آحاد ملت است. هیچ فرد یا گروه یا مقامی حق ندارد به نام استفاده از آزادی، به استقلال سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی و تمامیت ارضی ایران کم‌ترین خدشه ای وارد کند و هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آزادی‌های مشروع را، هر چند با وضع قوانین و مقررات، سلب کند؛
اصل 11: به حکم آیه شریفه «ان هذه امتکم امه واحده و اناربکم فاعبدون» همه مسلمانان یک امت اند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش به عمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد؛
اصل 14: به حکم آیه شریفه «لا ینهاکم الله عنالدین لم یقاتلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم ان تبروهم و تقسطوا الیهم ان الله یحب المقسطین» دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل نمایند و حقوق انسانی آنان را رعایت کنند. این اصل در حق کسانی اعتبار دارد که بر ضد اسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه و اقدام نکنند؛
اصل 41: تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی و دولت نمی‌تواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند، مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید؛
اصل 42: اتباع خارجه می توانند در حدود قوانین به تابعیت ایران در آیند و سلب تابعیت اینگونه اشخاص در صورتی ممکن است که دولت دیگری تابعیت آنها را بپذیرد یا خود آنها درخواست کنند؛
در اصل 43 ضمن تاکید بر استقلال و خودکفایی اقتصادی و رهایی از وابستگی به بیگانه، مقابله با هرگونه سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشور را مورد توجه خاص قرار می دهد؛
اصل 50: در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است؛
اصل 77: عهدنامه ها، مقاولهنامه ها، قراردادها و موافقتنامه های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد؛
اصل 78: هر گونه تغییر در خطوط مرزی ممنوع است مگر اصلاحات جزیی با رعایت مصالح کشور، به شرط این که یک طرفه نباشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند و به تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس شورای اسلامی برسد؛
اصل 81: دادن امتیاز تشکیل شرکت‌ها و موسسات در امور تجارتی و صنعتی و کشاورزی و معادن و خدمات به خارجیان مطلقا ممنوع است؛
اصل 82: استخدام کارشناسان خارجی از طرف دولت ممنوع است مگر در موارد ضرورت با تصویب مجلس شورای اسلامی؛
اصل 143: ارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی کشور را بر عهده دارد؛
اصل 146: استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفادههای صلح آمیز باشد ممنوع است؛
اصل 152: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نفی هر گونه سلطه جویی و سلطه پذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت های سلطه گر و روابط صلح آمیز متقابل با دول غیر محارب استوار است؛
اصل 153: هر گونه قرارداد که موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی و اقتصادی، فرهنگ، ارتش و دیگر شئون کشور گردد ممنوع است؛
اصل 154: جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‌شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هر گونه دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر، از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می‌کند؛
اصل 155: دولت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به کسانی که پناهندگی سیاسی بخواهند پناه دهد مگر این که بر طبق قوانین ایران خائن و تبهکار شناخته شوند؛
اصل 176: به منظور تأمین منافع ملی و پاسداری از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی «شورای عالی امنیت ملی» به ریاست رییس جمهور، با وظایف زیر تشکیل می‌گردد:
- تعیین سیاست‌های دفاعی- امنیتی کشور در محدوده سیاست‌های کلی تعیین شده از طرف مقام معظم رهبری
- هماهنگ نمودن فعالیت‌های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی- امنیتی
- بهره گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی
با عنایت به موارد فوق الاشاره از قانون اساسی، خط مشی و اصول کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را می‌توان در چند مورد زیر خلاصه کرد:
- حفظ استقلال کشور در همه جوانب سیاسی، امنیتی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی؛
- ممانعت از هرگونه دخالت بیگانگان در امور داخلی خود و محترم شمردن حق همه کشورها در تعیین سرنوشت خود ( نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری)؛
- به رسمیت شناختن استقلال و آزادی به عنوان حقوق همه مردم جهان؛
- تلقی سعادت انسان در کل جامعه بشری بعنوان آرمان خود؛
- حمایت از تلاش‌های حق طلبانه ملل و دولت‌هایی که در برابر مستکبرین در همه جهان مقاومت می‌کنند. (دفاع از حقوق مظلومان، مستضعفان و مسلمانان جهان)؛
- احترام و پایبندی به قراردادها و معاهدات بین المللی؛
- اعتقاد به حقوق برابر ملت‌ها و کشورها و عدم تعهد در قبال قدرت های سلطه‌گر؛
- حل اختلافات بین المللی از طریق مسالمت آمیز و پذیرش حکمیت بر اساس حق و عدل؛
- توسعه هر چه بیشتر روابط صلح آمیز و حسنه متقابل با دول غیر محارب؛
- همکاری و مشارکت و ایفای نقش سازنده و فعال در تحولات بین المللی؛
- توجه به مباحث محیط زیست جهانی و منطقه‌ای؛
- دستاوردهای علمی و فناوری به عنوان میراث مشترک بشری متعلق به تمام جوامع جهانی است و برای رسیدن به سعادت و تامین رفاه ملت‌ها ضرورت دارد تا این دستاوردها در راستای اهداف صلح آمیز در اختیار همگان قرار گیرد؛
- منع انعقاد قراردهایی که می تواند سبب سلطه بیگانه بر کشور گردد؛
- رعایت عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی.